Sałata i seler – własny wysiew i uprawa. Jak uprawiać sałatę? Jak uprawiać seler?

W kolejnym odcinku „Ogrodu od kuchni” w rolach głównych sałata i seler.

Sałatę można zbierać niemal przez cały rok, trzeba tylko dostosować wybór odmiany do pory roku. Odmiany o luźnych liściach są łatwiejsze w uprawie niż odmiany o zwartych główkach. Kluczem do sukcesu w uprawie sałaty jest zrównoważona wilgotność podłoża .

Dziki seler był stosowany jako roślina lecznicza w Egipcie już 1200 lat przed naszą erą. W Europie znano je od 9 wieku, stosowano go jako środek uspokajający, panom polecano go jako afrodyzjak.

Jako pierwsza – sałata. Wykorzystujemy ją do kanapek i dekoracji dań, ale przede wszystkim do sałatek. Przy tak dużej liczbie odmian mamy możliwość przyrządzenia sałatek o różnych kolorach i różnym smaku. Liście sałaty mogą też posłużyć do owijania farszów, np. w kuchni chińskiej.

Sałata pobudza apetyt i jest lekkostrawna. Mówi się, że Amerykanie jedzą ją dla zdrowia, Francuzi dla smaku, a Włosi dla urody. Ciekawostką jest to, że w starożytności sałata była stosowana jako środek nasenny.

Działkowcy chętnie sięgają po nasiona sałat nie tylko dla ich walorów smakowych i dietetycznych. Dodatkowym atutem przemawiającym za ich wyborem jest łatwość uprawy oraz krótki okres wegetacji. Uprawiane w przedplonach pojawiają się na naszym stole już wczesną wiosną, a wysiane jako poplon będą nam towarzyszyć do późnej jesieni.

Odmiany sałaty możemy podzielić na głowiaste, których liście są bardzo zwarte i tworzą tzw. „główkę” oraz liściowe, mające rozetę liści. Wszystkie lubią gleby żyzne, próchniczne, niezbyt ciężki, ale zatrzymujące wilgoć.

Sałata – uprawę sałaty możemy rozpocząć już w lutym. Wypełniamy skrzynki lub pojemniki podłożem do siewu i pikowania i równomiernie wysiewamy nasiona. Przykrywamy je delikatnie ziemią, zraszamy i ugniatamy. Cały czas dbamy o wysoką wilgotność podłoża. 3 tygodnie do miesiąca po wysiewie, wysiane rośliny mają już zwykle od 4 do 5 liści.  Możemy je wtedy przesadzić do gruntu. Sałatę należy sadzić wysoko, liście powinny znajdować się nad ziemią, wtedy nie będą gniły.

Sałatę można zbierać niemal przez cały rok, trzeba tylko dostosować wybór odmiany do pory roku. Od lutego do kwietnia wysiewamy odmiany wiosenne, lubiące chłód i wilgoć. Od maja wybieramy odmiany letnie. Od połowy lipca do początku września siejemy sałaty zimowe, odporne na zimno. A na okiennych parapetach uprawiamy mieszanki warzyw liściowych, które zbieramy w fazie młodych liści.

Poszczególne odmiany sałaty różnorodnie reagują na długość dnia. Odmiany wczesne wybijają w pędy kwiatostanowe podczas dnia długiego, z kolei odmiany letnie i jesienne pozostają obojętne – nie zmieniają formy rozety.

Odmiany o luźnych liściach są łatwiejsze w uprawie niż odmiany o zwartych główkach.  Szybciej dojrzewają, nie wymagają dużego nasłonecznienia i lepiej znoszą wyższe temperatury. Doskonale sprawdzają się w uprawie pojemnikowej. Mogą być dekoracją naszych balkonów, a jednocześnie przydadzą się w kuchni.

Sałata do optymalnego rozwoju wymaga podłoża bogatego w próchnicę, przepuszczalnego o prawidłowej strukturze i gospodarce wodnej. Dobrze rozwija się w temperaturze 15 – 25 stopni Celsjusza. Temperatury poniżej 4 stopni zatrzymują wzrost warzywa. Dłuższe opady mogą być powodem gnicia roślin, natomiast okresy suszy sprzyjają wybijaniu w pęd kwiatowy. Sałata stosunkowo dobrze znosi uprawę po sobie. Nie sadzimy jej bezpośrednio po nawożeniu obornikiem. Jest wrażliwa na zasolenie gleby, dlatego warto dobrze przygotować ją przed sadzeniem, żeby potem nie było już konieczne dodatkowe nawożenie.

Kluczem do sukcesu w uprawie sałaty jest zrównoważona wilgotność podłoża . Jej stosunkowo płytki system korzeniowy nie jest w stanie wykorzystać znajdujących się nisko w glebie zasobów wody. Jeśli brakuje wystarczających opadów, musimy naszą uprawę podlewać. Starajmy się jednak nie zalewać główek, ponieważ to sprzyja gniciu.

Sałatę – wbrew szeroko rozpowszechnionej opinii – zbieramy nie w godzinach porannych, lecz popołudniowych. W prawdzie w chłodzie poranka liście są bardziej jędrne, lecz rano główki zawierają więcej azotanów, które podczas nocnego zaciemnienia gromadzą się w liściach. Z drugiej strony sałata zebrana przy wysokich temperaturach i w intensywnym słońcu bardzo szybko więdnie, gdyż nadmiernie wyparowuje wodę.

Sałata rozwija się szybko. W zależności od odmiany cały proces trwa od 5 do 7 tygodni, od posadzenia do zbioru. Siew sałaty wprost do gruntu jest możliwy, jednakże częściej zaleca się wcześniejsze przygotowanie rozsady.

Sałata masłowa tworzy duże, luźne główki. Jej liście są miękkie i delikatne, zielone, ale są także odmiany o czerwonych i fioletowych przebarwieniach na liści.

Sałata krucha, zwana jest też lodową. Ma dłuższy okres wegetacji od masłowej, jej główki są większe bardziej zbite. Jej liście są twarde, soczyste i chrupiące. Najczęściej spotykane są odmiany o intensywnie zielonych liściach, ale są także i takie z przebarwieniami. Cenimy ją w kuchni, gdyż po zbiorze zachowują świeżość dłużej od sałaty masłowej.

Sałata liściowa to prawdziwa królowa dekoracyjności i to zarówno ogrodów, jak i stołów. Roślina nie formuje główki, tylko gęstą rozetę liści, które można zbierać jednorazowo lub sukcesywnie wycinać w miarę ich dorastania. Różnorodność form jest duża. Sałata we włoskim typie  ma sztywne, kędzierzawe liście, o brzegu silnie piłkowanym. Dostępne są odmiany zielone oraz czerwone. Sałata zwana dębolistną odznacza się liśćmi głęboko powycinanymi, o gładkiej powierzchni, przypominającymi liście dębu. Odmiany w tej grupie mogą mieć barwę zieloną jak i czerwoną.

Sałata rzymska tworzy wydłużoną, luźną główkę. Nerw główny liścia jest silnie rozwinięty. Liście spożywa się na surowo, gotowane lub duszone. Najsmaczniejsze są liście wewnętrzne, liście zewnętrzne są lekko gorzkawe i mają orzechowy smak. Uprawiana głównie na zbiór późnojesienny.

Wspólną cechą wszystkich odmian sałaty są zielone lub kolorowe liście, stanowiące ich część użytkową. To właśnie różnorodność kształtów, barw i form liści sprawia, iż są one nie tylko użytkowe, lecz również niezwykle dekoracyjne w ogrodzie.

Różnorodność jest także cechą selera.  Obecnie rozróżniamy selery korzeniowe, liściowe i naciowe. Z bulw można przygotować smaczne sałatki, jest też niezbędnym elementem jarzynki do zup. Z selera naciowego spożywamy aromatyczne, zgrubiałe łodyżki liściowe. Możemy je gotować, blanszować, dusić i smażyć oraz przyrządzać tak samo jak szparagi. Aromatycznymi liśćmi selera wzbogacamy smak sałatek, zup i sosów.

Badania historyków wskazują, że dziki seler był stosowany jako roślina lecznicza w Egipcie już 1200 lat przed naszą erą. W Europie znano je od 9 wieku, stosowano go jako środek uspokajający, panom polecano go jako afrodyzjak. Seler jest składnikiem niemal wszystkich diet odchudzających i oczyszczających, dostarcza witamin i przyspiesza metabolizm. W tym warzywie jest niemal dwukrotnie więcej witaminy C niż w cytrusach.

W ogrodach najczęściej uprawiamy seler korzeniowy, dla niektórych jest to niemałe wyzwanie.  W przeciwieństwie do sałaty seler ma długi czas wegetacji, dlatego konieczne jest przygotowanie rozsady.

Wysiew przeprowadzamy już w lutym, lub na początku marca. Skrzynkę lub pojemnik wypełniamy podłożem do siewu i pikowania, które dokładnie zwilżamy. Nasiona selera są bardzo drobne, staramy się je rozprowadzić równomiernie. Nie przykrywamy ich podłożem, jedynie delikatnie ugniatamy, przykrywamy szybą lub folią i stawiamy w ciepłym i jasnym miejscu o temperaturze 18 – 20 stopni Celsjusza. Dbamy o to, by podłoże było zawsze wilgotne aż do pojawienia się wschodów. Okres kiełkowania to 10 – 20 dni.

Półtora miesiąca po wysiewie młode rośliny, które mają już 2-3 liście właściwe przepikowujemy. Przy tej okazji skracamy nieco korzenie, które dzięki temu się lepiej rozgałęzią. Po przesadzeniu roślinki obficie podlewamy. Miesiąc po pierwszym pikowaniu zabieg ten można powtórzyć. Od połowy maja selery sadzimy w gruncie, ponieważ  młode rośliny selera są wrażliwe na niskie temperatury. Gleba powinna być żyzna i wilgotna, a miejsce słoneczne. Selery trzeba starannie podlewać przez całe lato.

Pamiętajmy, że głębokość sadzenia determinuje formę bulwy. Sadzenie zbyt głębokie sprawia, że bulwy mają wydłużony kształt. Z kolei sadzenie zbyt płytkie może doprowadzić do wzmożonej produkcji korzeni bocznych, co ujemnie wpływa na jakość rośliny. Prawidłowo posadzony seler na nowym stanowisku znajduje się na takiej samej głębokości, jak rósł do tej pory.

Nie powinno się uprawiać selera na glebach podmokłych, zakwaszonych lub ze zbyt dużą zawartością wapnia. Na glebach ubogich uprawia się go już w pierwszym roku po oborniku. Seler ma wysokie wymagania pokarmowe, zarówno pod względem azotu, jak i fosforu oraz potasu. Warto więc dokarmiać nasze uprawy ekologicznymi nawozami wieloskładnikowymi, pamiętając aby nawozy zawsze przemieszać z wierzchnią warstwą gleby za pomocą wideł lub grabi. Korzystnie na wzrost i rozwój selera wpływa spulchnianie gleby. Warto więc od czasu do czasu to zrobić, uważając by nie uszkodzić korzeni.

Seler naciowy uprawiamy tak samo jak seler korzeniowy. Jednak w jego przypadku zbierać będziemy aromatyczne łodygi, a nie bulwy.

Seler naciowy uprawiany jest wyłącznie dla aromatycznych ogonków liściowych i nie tworzy bulwiastych zgrubień. Najczęściej spożywamy je po wybieleniu. Niektóre odmiany nie wymagają jednak tego zabiegu. Rosnąc na świetle, pozostają jasnozielone i bezwłókniste. Seler naciowy świetnie smakuje w sałatce z jabłkami i orzechami włoskimi, przyprawiony jogurtem naturalnym serem pleśniowym i sokiem z cytryny.

Miąższ selera ma tendencję do sinienia. Dlatego przyrządzając surówkę najpierw kroimy warzywo na części a dopiero potem obieramy i myjemy. Możemy także pokropić je sokiem z cytryny, dzięki czemu zachowamy ładny kolor.

W domu możemy uprawiać seler na świeżą zieleninę. Wystarczy wybrać małe bulwy i posadzić je w doniczce. Liści używamy do zup, sałatek i dekoracji dań. Taką uprawę możemy mieć na okiennym parapecie cały rok.